Thơ Thanh Thảo – Chuyên gia nước ốc trường ca, cỡ vạn người làm

Nguyễn Hoàng Đức 

Thanh Thảo là nhà thơ lớp chống Mỹ rất lừng danh! Nhưng lừng danh bởi cái gì thì tôi chưa được đọc nhiều. Một lần thấy chương trình nói về thơ Thanh Thảo với bài “tủ” rất nổi tiếng của ông, tôi đã rất chăm chú lắng nghe. Tôi thấy Thanh Thảo bước ra bãi cỏ và đọc bài “Dấu chân qua trảng cỏ”. Bài thơ chẳng có cảm xúc hay cái nhìn gì đặc biệt. Ngay cái tên của nó cũng gợi lên cho ta một chủ đề hết sức bình thường. Nếu văn học là đi qua thông tin cấp một, thì đầu đề bài thơ chỉ là 1,1 thông tin, với một khung cảnh, một cảm trạng. hay một suy tư kéo theo rất nhỏ nhắn. Đi thẳng vào bài thơ nó mới là niềm thất vọng lớn. Nó nhạt không thể nào tả được. Nếu mục đích của nó không “són ra” một tí tuyên truyền thì nó chẳng có gì để nói. Một tí đó nằm ở cuối của bài thơ

Cuộc đời trải mút mắt ta 

Lối mòn nhỏ cũng dẫn ra chiến trường 

Và:

Vùi trong trảng cỏ thời gian 

Vẫn âm thầm trải mút tầm mắt ta 

Vẫn đằm hơi ấm thiết tha 

Cho người sau biết đường ra chiến trường...

Một tác giả viết dù nhạt như vậy, nhưng hôm nay chắc là do cơ số ưu tiên giành cho các cán bộ đại ca của văn học mậu dịch, ông lại vừa ẵm giải của Hội Nhà văn với trường ca chân đất. Cái gọi là trường ca này dài hơn bốn nghìn chữ, với tứ thơ và ý thơ nói cho nhanh đều cán đích nhạt hơn nước ốc. Chúng ta hãy thử suy luận hai từ “chân đất”, nó hoàn toàn là thông tin cụt lủn cấp một chẳng hề chứa một thông điệp nào của tư tưởng. Hơn thế, chữ chân đất gợi lên thứ nông phu nào đó. Một nông dân có thể rất đẹp trên cánh đồng, nhưng chưa thể trở thành nhân vật của mỹ học cao cả được. Thôi nói nhiều võ đoán, chúng ta thử bước vào mấy câu thơ tiêu biểu nhất:

- này bạn tre ngâm ơi 

sao mắt rạng ngời 

mùi hơi gắt 

- thì Việt vương cũng nằm gai nếm cứt 

như thân ta ủ kín trong bùn 

Thanh Thảo lấy vua Việt Vương để làm duyên cho tre. Trời ơi vẻ đẹp của tre thuần phác lắm, nó ngâm trong bùn cao quí khác gì vàng thử lửa, hay con người bị thử thách trong ô nhục. Vậy việc gì phải an ủi nó bằng cách so với Việt Vương nếm cứt. Đúng là khi trong đầu chẳng có tư tưởng gì trọng đại người ta đành phải loay hoay với những điều vớ vẩn. Đây hoàn toàn là cách tự ti tiểu nông muốn lên gân. Về tu từ pháp, khi Nguyễn Huy Thiệp đưa “cứt” vào văn xuôi, nhiều người đã coi là “thẩm xú”, vậy mà thanh Thảo còn đưa cứt cả vào thơ, có lẽ xưa nay chưa từng có thẩm xú đỉnh cao kiểu cán bộ như vậy. Tiếp theo:

bác Năm Trì tàng tàng tàng 

bác Năm Trì dân Quảng Ngãi 

đêm láng lênh bác ngồi gãi háng 

trăng hạ tuần 

Đây hoàn toàn là thứ thơ thấy gì nói nấy, rơi vào dễ dãi, tự nhiên chủ nghĩa, đem cả việc gãi háng vào thơ khác nào bày ra thứ nhà tắm công cộng. Và còn đây một nền tảng văn hóa vô sản thật đặc trưng:

chúng tôi không xây Vạn Lý Trường Thành 

chúng tôi đếch là hảo hán 

chúng tôi tươi vui 

bình thản 

Hãy thử hình dung nếu Thanh Thảo nói với Căm-pu-chia “chúng tôi không xây Ăng-co-vát”, nói với Ai Cập “chúng tôi không xây tượng Nhân sư”, nói với Pháp “chúng tôi không xây tháp eiffel”, hay nói với nước Nga “chúng tôi không xây điện Krem-lin”… Đây hoàn toàn là sự vỗ ngực của ếch ngồi đáy giếng, chẳng biết thiên hạ là ai, bố mày vẫn nhất đây, nó hoàn toàn là chủ nghĩa Chí Phèo hay AQ. Đặc biệt với từ “đếch”, Thanh Thảo tỏ ra mình là thứ đại ca xuất sắc của đường phố, không coi ai ra gì, không coi thơ là gì, không coi nghệ thuật với thẩm mỹ là gì, bố mày đây thẩm xú vẫn hay… Ở đời, một động cơ thì xoay nóng rực, trục bánh xe thì chịu lực, chỉ có rẻ rách phơi trên rào mới nhàn tản mà thôi. Nhàn tản đó như Lỗ Tấn nói, có khác gì vô tích sự. Mấy ông lười biếng vẫn gãi rốn tự hào “ta sướng hơn vua, vì ta đói nhưng nhàn, chẳng phải làm gì”.

Đó là những câu hay bậc nhất của trường ca, khổ cuối cùng tôi còn trích dựa theo đoạn trích của nhà thơ – nhà báo Nguyễn Việt Chiến. Nói chung là nhạt và rất nhạt. Nền thơ Việt hôm nay nhếch nhác bé nhỏ vì nó là cái chợ cóc hỗn tạp, tôi nghĩ Thanh Thảo cũng chỉ là một thứ quán cóc chúng ta nên dẹp bỏ, từ đó mới hy vọng nền thơ được khai sáng như quảng trường, ở đó các nhà thơ sẽ được nói về mỹ học cao cả, cảm xúc dồi dào tinh tế, và cái Chân – là tình yêu công lý của giấy mực. Tôi rất muốn là một trong những người đầu tiên dọn dẹp chợ cóc này, nếu bạn nào muốn tôi giải phẫu thơ ai, đặc biệt của các đại ca quốc doanh thì hãy gửi lời mời, thơ, và một khoản nhuận bút. Nếu chúng ta tập trung vào việc dọn dẹp nền thơ thì cũng nhanh thôi. Một ngày tôi có thể dọn dẹp hai đại ca ăn lỳ ở bám hệ tem phiếu đòi quyền ưu tiên, như vậy một tháng sẽ thanh toán dăm bảy chục mớ giấy lộn vần vèo mốc meo.

Việc cấp bách tôi xin đề xuất là: bất cứ thứ thơ nào dài mà không có nhân vật, thì không được gọi là trường ca. Trung Quốc đã bỏ vài chục năm qua đi tìm sử thi và trường ca mà không thấy. Trường ca thì phải có chất bi tráng hay bi hùng kịch. Nhà thơ, nhà LLPB Insara mới đây có nói: các nhà thơ của chúng ta yếu ớt đến mức không thể có trải nghiệm sâu sắc để có cốt chuyện. Như vậy là đã quá rõ ràng, từ lý thuyết cao siêu, đến hiện thực và người trong cuộc, đều xác định với tầm vóc quá nhỏ bé của các nhà thơ Việt, đặc biệt là mấy ông sống nhờ bao cấp, khó mà trở thành kiến trúc sư của một cốt truyện.

Chúng ta hãy thẳng thắn, đừng à uôm ăn gian nữa, nếu trong thơ của mình không có cốt truyện và nhân vật, thì đừng có ăn bột nở mà gọi là trường ca. Xin dứt khoát việc đó cho! Và khi ngắm nghía nó để trao giải càng không bao giờ nên coi đó là trường ca. Xin cám ơn!

NHĐ 17/01/2013

Tác giả gửi cho NTT blog