CHỦ NGHĨA MÁC VÀ SỰ THỬ NGHIỆM

Nhân kỷ niệm 100 năm Cách mạng Tháng Mười Nga, chúng tôi đăng lại bài “Chủ nghĩa Mác và sự thử nghiệm”. Tác giả viết từ năm 2013.

=============

NGUYỄN TƯỜNG THỤY

1. Tôi không phủ nhận toàn bộ học thuyết Mác, nhất là mảng ông thừa hưởng và nâng cao lý thuyết của Hêghen, Phơbách. Tôi cũng không có điều kiện nghiên cứu nhiều về học thuyết Mác để phân tích toàn diện nó hay, dở như thế nào. Chỉ biết rằng, khi những người cộng sản áp dụng chủ nghĩa Mác-Lênin vào thực tiễn thì học thuyết Mác đã bộc lộ ra những sai lầm chết người. Nước nào đã thoát ra khỏi cái bóng của nó thì họ không có gì phải nuối tiếc nếu không nói là vẫn còn kinh hoàng.

2. Hệ thống chủ nghĩa xã hội đã từng được xây dựng ở gần ba chục quốc gia, nếu tính cả sự tồn tại trong một thời gian ngắn thì còn nhiều hơn. Nếu tính những nước áp dụng chủ nghĩa Mác-Lênin một cách triệt để nhất, có sự liên minh chặt chẽ nhất, hăng hái đương đầu với Hoa Kỳ và Phương Tây nhất thì con số ấy là 13 mà Cu Ba là nước sau cùng. Thế nhưng tới cuối thập niên 80 sang đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, cả hệ thống xã hội chủ nghĩa đồng loạt sụp đổ như một ngôi nhà mà tất cả các cột đã mọt ruỗng, và lượng đổi dẫn đến chất đổi ở Liên Xô và các nước Đông Âu gần như cùng một lúc. Bây giờ, chỉ còn trơ lại 5 cái cột mà người ta đang cố gắng gia cố bằng đủ mọi thứ vật liệu vớ được, không biết nó đổ hoàn toàn lúc nào.

Sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu nhanh đến mức, chính họ và các nước cộng sản còn lại cũng bàng hoàng. Hoa Kỳ và các nước Tây Âu, nói chung cả thế giới cũng kinh ngạc. Tổng thống George H. W. Bush (nhiệm kỳ 1989–1993) cho rằng, chủ nghĩa xã hội là sai lầm tạm thời của nhân loại. Ông đã từng dè dặt mong muốn, trong thập niên 90 (của thế kỷ 20) tách được Hunggari và Ba Lan ra khỏi hệ thống XHCN. Mục tiêu ấy với Hoa Kỳ cũng đã là đủ. Vì vậy, thực tế đã diễn ra đối với George H. W. Bush là quá ngoạn mục.

Khi CNTB bộc lộ những khiếm khuyết của nó, thì lý thuyết cộng sản ra đời như một món thần dược hy vọng giải phóng người cùng khổ, người lao động và giai cấp công nhân. Thế giới đón nhận nó như một liều thuốc chữa bệnh cho họ. Ngay lúc đó, Đức Giáo Hoàng Lêô XII đã cảnh báo: “Hãy cảnh giác, coi chừng liều thuốc chữa bệnh lại còn nguy hiểm hơn căn bệnh mà bệnh nhân đang mang“. Thực tế đã chứng minh câu dự đoán này chính xác.

3. Mục tiêu của các đảng cộng sản là xây dựng một xã hội không có giai cấp với những đặc điểm mà ai cũng phải thừa nhận là ưu việt. Tuy nhiên, chẳng có đảng chính trị nào lại nói, chúng tôi sẽ đưa đất nước suy thoái về kinh tế, băng hoại về đạo đức, tụt hậu về toàn diện. Hiển nhiên, mục tiêu họ đưa ra bao giờ cũng tốt đẹp. Vấn đề ở chỗ, để đạt được mục tiêu tốt đẹp đó phải có những bước đi, bằng biện pháp thế nào và liệu có khả thi. Điều này xem ra ở Việt Nam hiện nay còn rất mơ hồ.

Vì thế, người ta mới cần xem đến việc làm và nhất là những việc làm đã có kết quả (thành quả, hậu quả) để trông cậy hay nghi ngờ.

Điều dễ nhận ra là nền kinh tế các nước XHCN chậm phát triển so với các nước tư bản. Trả lời câu hỏi tại sao, người ta giải thích là do xuất phát điểm khi “tiến lên” (không biết tiến lên hay chui xuống) CNXH còn lạc hậu. Thế nhưng xét riêng trong một quốc gia bị chia cắt, rõ ràng trước đó, nền kinh tế và mọi lĩnh vực khác là như nhau, thế nhưng nửa nào theo XHCN thì khốn khó, ì ạch, còn nửa kia phát triển với tốc độ rất nhanh. Điều này ta có thể thấy rõ khi so sánh giữa Bắc với Nam Việt Nam, CHDC Đức với CHLB Đức trước đây và Triều Tiên với Hàn Quốc, Trung Hoa lục địa với Đài Loan cho đến lúc này. Tuy nhiên, phần phát triển tư bản chủ nghĩa thường bị phần bên kia đe dọa về quân sự.

Ở các lĩnh vực khác cũng đều có những điều bất ổn. Sự kém cỏi của CNXH không chỉ riêng lĩnh vực kinh tế.

Với Việt Nam, sự tụt hậu tới mức thảm hại. Theo Báo cáo phát triển Việt Nam 2009 của Ngân hàng Thế giới, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam tụt hậu tới 51 năm so với Inđônêxia, 95 năm so với Thái Lan và 158 năm so với Singapore.

Việt Nam từng tự hào với Sài Gòn, hòn ngọc Viễn Đông. Thế nhưng khi tiến lên CHXH thì Sài Gòn khiêm tốn xếp sau bao nhiêu thành phố trong khu vực?

Phương thức sản xuất XHCN đã triệt tiêu động lực sản xuất và các động lực khác cho sự phát triển xã hội,  đem lại bức tranh đen tối cho các nước XHCN trước đây và hiện nay.

4. Giải thích về sự sụp đổ của hệ thống XHCN, người ta đưa ra nhiều nguyên nhân như quan liêu, duy ý chí, sự tha hóa về đạo đức, về phẩm chất chính trị, xa rời nhân dân của “một bộ phận” lãnh đạo cao cấp, không theo kịp sự phát triển của cách mạng khoa học – kỹ thuật hiện đại và cuối cũng không quên đổ cho “thế lực thù địch” chống phá.

Những nguyên nhân từ nội tại đưa ra đều đúng nhưng đó chỉ là nguyên nhân trực tiếp. Còn nguyên nhân sâu xa là do áp dụng chủ nghĩa Mác-Lênin thì người ta lại không dám chỉ ra.

Cứ theo cách lý giải nguyên nhân như chủ quan, duy ý chí, không theo kịp sự phát triển chung, lãnh đạo suy thoái thì cũng là do con người. Nhưng cái gì đã đẻ ra những con người như vậy? Nói chủ nghĩa Mác hay, đến khi áp dụng không thành công thì lại đổ cho con người vận dụng nó, vậy thì cái gì có thể vận dụng nó để tiến tới chủ nghĩa cộng sản? Chắc chắn không thể là người ngoài hành tinh.

Mỗi khi có sai lầm, những người cộng sản thường đổ cho khách quan, cho một “bộ phận không nhỏ” chứ không chịu tìm ra nguyên nhân gốc rễ mà ông Nguyễn Văn An, cựu chủ tịch quốc hội gọi là “lỗi hệ thống”.

Vậy học thuyết của Mác chi phối những người cộng sản khi vận dụng nó vào xây dựng CHXH như thế nào. Dưới đây chỉ nêu lên hai luận thuyết mà sự ảnh hưởng của nó rõ nét nhất đối với các quốc gia đi theo con đường xây dựng CNXH

5. Về luận điểm “đấu tranh giai cấp là động lực thúc đẩy sự vận động và phát triển của xã hội”: Luận điểm này cùng với thuyết chuyên chính vô sản mang nặng tính trấn áp của Lênin đã gây ra bao nhiêu tai ương cho loài người. Nó đã gây ra các cuộc thanh trừng, bắn giết ở Liên Xô, cách mạng văn hóa, sự kiện Thiên An Môn ở Trung Quốc, giết đi 1/3 dân số Cămpuchia dưới thời Khơme đỏ. Ở các nước khác, cũng có những cuộc bắn giết với qui mô nhỏ hơn. Có tài liệu ước tính, nạn nhân của những cuộc tàn sát đẫm máu ở riêng 3 quốc gia: Liên Xô, Trung Quốc, Cămpuchia lên tới 70 triệu người. Lời hô hào phải tiến hành cách mạng xã hội để giành chính quyền đã kích động bạo lực, gây nên các cuộc nội chiến ở nhiều quốc gia.

Ngoài ra, một số quốc gia cộng sản còn đem quân đi trấn áp các nước khác như Liên Xô xâm chiếm Ba Lan, gây ra vụ thảm sát rừng Katyn giết 22 nghìn người, đem quân trấn áp quân nổi dậy ở Hunggari năm 1956, và ở Tiệp Khắc năm 1968. Bắc Triều Tiên tấn công Nam Triều Tiên làm bùng nổ cuộc nội chiến xuất phát từ ý thức hệ năm 1950 – 1953 cướp đi sinh mạng của hàng triệu binh lính và dân thường. Ở Việt Nam, sau Hiệp nghị Giơnevơ, chiến tranh còn tiếp diễn 20 năm sau đó, cướp đi khoảng 5 triệu sinh mạng …

Kết quả là, đấu tranh giai cấp thúc đẩy sự phát triển đâu không thấy, chỉ thấy các nước XHCN, nếu không chiến tranh liên miên thì xã hội cũng phát triển ì ạch và bộc lộ ra rất nhiều điều bất ổn trong tất cả các mặt của đời sống xã hội. Tất nhiên, nguy cơ tiềm ẩn của chiến tranh không chừa một khu vực nào của thế giới.

6. Nhưng sức tàn phá ghê gớm nhất và là nguyên nhân chính khiến cho phe XHCH sụp đổ xuất phát từ học thuyết về giá trị thặng dư của Mác.

Theo thuyết này thì khi nhà tư bản bỏ vốn ra mua thiết bị, nguyên vật liệu, thuê nhân công, sau khi bán sản phẩm thì thu được một giá trị lớn hơn. Điều đó là đương nhiên. Vấn đề cần nói là cái giá trị lớn hơn đó, Mác gọi là giá trị thặng dư và cho đó là phần mà nhà tư bản bóc lột công nhân.

Khi thừa nhận máy móc, nguyên vật liệu … nhà tư bản đã trả đúng giá cả của nó và nhất là thừa nhận đã trả đúng giá cả sức lao động thì sao gọi là bóc lột? Sự mua bán trong quá trình sản xuất diễn ra một cách tự nguyện trên tinh thần thỏa thuận. Trong luận thuyết này, Mác đã không tính đến lao động của nhà tư bản. Phần gọi là giá trị thặng dư, thực chất là lao động (trí óc) của nhà tư bản. Nếu nhà tư bản bỏ tiền ra mà không nhằm thu lại cái gì, chắn chắn người ta bảo họ bị điên. Giá trị tăng thêm trong quá trình sản xuất không phải ở trên trời rơi xuống. Không có họ, làm gì có cái mà Mác gọi là giá trị thặng dư? Chỉ khi nhà tư bản bỏ vốn ra và hành động thì mới sinh ra giá trị tăng thêm đó. Như vậy giá trị tăng lên trong mỗi chu kỳ sản xuất là nhờ nhà tư bản nên phải thuộc nhà tư bản.

Nếu cho phần giá trị tăng lên ấy là nhà tư bản bóc lột lao động làm thuê thì tại sao, người công nhân vẫn cứ muốn bị bóc lột? Tiếc rằng chưa có con số thống kê nào đưa ra có bao nhiêu trăm triệu lao động ở các nước XHCH thất nghiệp, lâm vào cảnh bần hàn, muốn được bóc lột mà không có nhà tư bản nào bóc lột cho.

Học thuyết về giá trị thặng dư được các nhà lý luận cộng sản cho là đó là cống hiến vĩ đại nhất của Mác. Thực ra, Mác đã lập lờ, đánh tráo khái niệm khi đưa ra thuyết giá trị thặng dư.

Cho đấy là một phát hiện thiên tài của Mác, các nhà nước cộng sản chủ trương tiêu diệt kinh tế tư bản, đánh đổ giai cấp địa chủ, giai cấp tư sản. Kinh tế tư nhân chỉ được thoi thóp tồn tại với qui mô nhỏ, bị chèn ép và cũng chỉ được phép trong từng giai đoạn. Cùng với việc xóa bỏ kinh tế tư bản, tư nhân là sự hình thành một nền kinh tế tập trung dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, đưa đất đai vào sở hữu nhà nước.

Ở Việt Nam, có thể kể ra cuộc cải cách ruộng đất 1953 – 1956, cải tạo tư bản tư doanh và hợp tác hóa ở miền Bắc sau 1954, cải tạo tư sản ở miền Nam sau năm 1975. Những việc làm này dẫn tới nền kinh tế kiệt quệ, tới năm 1985-1986 cả nước lâm vào thế đứng bên bờ vực thẳm.

Việc thiết lập nền kinh tế tập trung nhằm mục đích kế hoạch hóa được nền kinh tế, xóa bỏ bóc lột giá trị thặng dư. Và rồi, với kiểu làm ăn chung chạ, cha chung không ai khóc, trình độ quản lý non kém đã khiến cho năng suất lao động ngày càng thấp. Người ta không hiểu rằng, tư hữu là một thuộc tính của con người. Giá trị thặng dư không được sinh ra vì thua lỗ kéo dài và nếu có thì lại chui vào túi nhà tư bản đỏ dưới các dạng tham nhũng.

Động lực sản xuất không còn, giai cấp vô sản quen làm thuê không quen quản lý nên không biết làm gì với đống tài sản tịch thu được sau khi đã chia chác chưa hết, dẫn đến nền kinh tế ngày càng tiêu điều.

Cùng với những luận điểm khác của chủ nghĩa Mác, thông qua sự áp dụng của những người cộng sản đã kéo lùi tiến trình phát triển của nhân loại nhiều trăm năm, nếu kể cả những hậu quả dai dẳng của nó.

7. Lênin còn phát triển chủ nghĩa Mác khi khẳng định cách mạng vô sản nổ ra không chỉ trong lòng xã hội tư bản phát triển cao mà với sự giúp đỡ của giai cấp vô sản ở các nước phát triển, cách mạng vô sản có thể nổ ra ở các nước còn kém phát triển. Với luận điểm này, một loạt nước XHCN  hình thành ở châu Á, Phi và Mỹ latinh, mà phần lớn, thử nghiệm được một thời gian rồi phải xóa bỏ.

Mác đưa ra được một nguyên lý đúng “quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất“. Luận điểm xuất khẩu cách mạng sang các nước còn lạc hậu của Lênin đã trái với nguyên lý này, vì thế, sự thất bại là không tránh khỏi.

8. Đảng cộng sản Việt nam cũng đã từng phát triển, nâng cao chủ nghĩa Mác-Lênin với tư tưởng làm chủ tập thể. Theo họ, khái niệm làm chủ tập thể còn cao hơn khái niệm dân chủ: dân chủ là phạm trù lịch sử còn làm chủ tập thể là phạm trù vĩnh viễn. Khái niệm dân chủ đương nhiên mất đi khi xây dựng thành công chủ nghĩa cộng sản, còn khi đó, làm chủ tập thể sẽ được phát huy trên tất cả mọi mặt của đời sống xã hội. Tư tưởng làm chủ tập thể được ghi vào văn kiện đại hội Đảng lần thứ 4 khiến cho các nhà lý luận, những người viết giáo trình đau đầu, diễn giải loanh quanh, đọc xong mà không hiểu nó là cái gì. Cũng may, một thời gian ngắn sau đó, người ta không nhắc tới nữa.

9. Chủ nghĩa Mác với mục tiêu xây dựng một thế giới đại đồng, trên cơ sở chế độ cộng sản chủ nghĩa là một thứ hoang tưởng. Mong muốn xây dựng một chế độ không có giai cấp, chủ nghĩa Mác muốn xóa đi cái riêng của mỗi con người, biến con người ai cũng như nhau. Điều này là không thể vì mỗi cá thể có tính cách, phẩm chất khác nhau và như trên đã nói, tư hữu là thuộc tính của con người. Vấn đề là phải phát huy được tối đa khả năng của họ trong việc xây dựng một xã hội văn minh chứ không phải là xóa đi cái tôi của họ, biến họ thành những rô bốt. Giờ đây, kể cả những người vẫn cổ súy cho chủ nghĩa Mác khó mà nói họ vẫn tin vào nó. Việc hô hào ấy, chẳng qua họ muốn dùng chủ nghĩa Mác như một bình phong để đạt được mục đích cá nhân mà thôi.

Khi chủ nghĩa Mác đã bộc lộ hết những bất cập của nó, kể cả trong lý luận lẫn thực tiễn và trước sự sụp đổ của Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu, nhà nước cộng sản Trung Quốc sau đó là Việt Nam buộc phải có những bước điều chỉnh. Một trong những điều chỉnh mang tính phá vỡ nguyên tắc là thừa nhận nền kinh tế thị trường, thừa nhận kinh tế tư bản, tư nhân. Từ chỗ cấm đảng viên thuê lao động (để bóc lột giá trị thặng dư) đến chỗ cho phép họ kinh doanh. Rõ ràng, những điều này đã phạm những nguyên lý cơ bản nhất của chủ nghĩa Mác. Về thực chất, Việt Nam và Trung Quốc đã và đang xóa bỏ chủ nghĩa Mác. Trên hành tinh này, Triều Tiên là nước duy nhất còn trung thành với chủ nghĩa Mác mà thôi. Chính sự trung thành ấy đã biến Triều Tiên thành một đất nước quái đản mà ai cũng kinh hãi.

[Nói thêm về công cuộc đổi mới của Việt Nam. Việc đổi mới kinh tế được manh nha từ đầu thập niên 80 của thế ký trước khi khủng hoảng kinh tế – xã hội nổ ra, lạm phát tăng với tốc độ phi mã, tới 900%. Công cuộc đổi mới chính thức được phát động từ Đại hội Đảng CSVN lần thứ 6 (năm 1986), đã đem lại cho nền kinh tế Việt Nam một diện mạo mới. Ông Đỗ Mười, nguyên tổng bí thư Đảng CSVN tự hào nói rằng “không có Đảng thì không có đổi mới”. Câu nói này của ông đã bị phê phán, chế giễu. Người ta cho rằng, cái gọi là đổi mới chẳng qua là sửa sai mà thôi, từ chỗ cấm đến chỗ không cấm, từ trói đến nới lỏng. Tuy nhiên, xét cho cùng, ông Đỗ Mười nói vẫn đúng theo lôgic: không có Đảng thì không có cấm, không có cấm thì không có bỏ cấm (đổi mới), tuy đó không phải là ý của ông Mười. Nó chẳng khác gì một tên đầy tớ nhốt ông chủ trong phòng, đến khi không thấy lợi lộc gì thì thả ông ra rồi bắt ông phải cám ơn vì cái sự thả ấy.

Chỉ tiếc rằng, sự đổi mới về kinh tế không được tiến hành song song với đổi mới chính trị nên Việt Nam lại lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế – xã hội hiện nay]

Thế nhưng không hiểu sao, trong dự thảo sửa đổi hiến pháp 1992, Đảng CSVN vẫn đưa chủ nghĩa Mác vào để làm “nền tảng tư tưởng“, vẫn “dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin” trong khi trên thực tế, họ đang vứt bỏ nó. Khó mà tin rằng, Đảng cộng sản Việt Nam vẫn còn tin và trung thành với chủ nghĩa Mác-Lênin.

Chỉ khi nào, bóng ma chủ nghĩa Mác không còn lởn vởn trong đời sống xã hội của nước ta thì mới có thể tính đến chuyện chấn hưng đất nước.

25/3/2013

NTT