Chiến dịch khai tử bóng sợi đốt đang đi về đâu?

Nguyễn Tân.

            Trước hiểm họa biến đổi khí hậu địa cầu, cuộc vận động tiết kiệm năng lượng (TKNL) để hạn chế nước biển dâng đã được toàn thế giới ủng hộ.Tuy nhiên chọn bóng sợi đốt (BSĐ) làm vật tế thần và ép dùng bóng compact (BCP) như là biện pháp hữu hiệu để TKNL dù được cả LHQ kêu gọi vẫn diễn ra không mấy suôn sẻ. Nguyên nhân thì có nhiều nhưng ở các nước có truyền thống dân chủ thì trước hết là vì chiến dịch này đã can thiệp thô bạo vào tự do lựa chọn của người tiêu dùng. Điểm lại diễn biến của chiến dịch này ở vài cộng đồng lớn cũng đủ rõ.

1- Lộ trình của khối EU

            Cộng đồng 27 nước Châu Âu đã triển khai chiến dịch khá sớm, ra lệnh cấm sản xuất bóng 100 w ngay từ 2010 (riêng bóng 100 w loại mờ từ 9-2009), các cửa hàng chỉ được bán đến hết hàng tồn kho, ai vi pham sẽ bị phạt 5.500 ơ-rô. Điều khoản đặc biệt cấm sx bóng mờ trước 4 tháng đã lập tức bị lật tảy và đả kích qua tranh châm biếm đặt tên EU condom. Hình vẽ mô tả bóng sáng phải chụp bao cao su để biến thành bóng mờ. Té ra khi rục rịch nghe tin cấm dân chúng đã lũ lượt đi mua hàng dự trữ nên bóng 100 w mờ mà họ ưa thích đã bị vét sạch nên ai chậm chân nếu muốn thì chỉ còn cách “cải tạo” bóng sáng theo sáng kiến khôi hài đó. Thông tin trên mạng cho hay ở Đức nhiều người mua dự trữ đủ dùng cho 20 năm, còn ở Cộng hòa Czech Tổng thống Vaclav Klaus thậm chí còn khuyên mọi người hãy dự trữ đủ dùng cho đến hết đời.

            Năm sau đó một doanh nhân người Đức lập luận rằng một dụng cụ đun điện có hiệu suất năng lượng (HSNL) đến 95% thì không phải là tồi nên đã tự tin nhập 40.000 BSĐ từ TQ  với nhãn trên vỏ hộp là Bóng sưởi (Heat ball) rồi rao bán trên mạng. Kết quả là 4000 bóng của đợt hàng đầu tiên đã hết veo sau 3 ngày.Nhưng các chuyến sau đã bị ách lại vì bị buộc tội lách luật.

            Sau 3 năm vào đúng thời điểm kết thúc lộ trình khai tử BSĐ ở khối EU (1-9-2012), ngài Vaclav Klaus tự hào lên tiếng: “Chúng ta là con người tự do và chúng ta muốn sử dụng chút ít tự do ở châu Âu ngày nay, vậy sao chúng ta không thể tự quyết dùng loại bóng đèn nào mà ta muốn?”. Thật vậy hiện nay ở các nước trong khối những ai không ưa dùng BCP vẫn có thể dễ dàng mua các bóng Halogen ECO – là loại BSĐ nhưng có HSNL cao hơn 25% và tất nhiên không có độc tố thủy ngân .

2- Lộ trình của Hoa kỳ

            Hoa kỳ chủ trương khai tử BSĐ như một kích thích cải tiến kỹ thuật . Trong đạo luật về Độc lập và An ninh năng lượng ban hành năm 2007 ghi rõ: Bắt đầu từ đầu năm 2012, BSĐ khi đó muốn tồn tại phải tiêu hao điện năng ít hơn 25-30% so với bóng truyền thống hiện nay . Kể từ đó các công ty lớn về bóng đèn đã triển khai ngay các nghiên cứu nhằm đổi mới BSĐ. Đã có nhiều sáng kiến tập trung xử lí sợi tóc làm cho độ sáng tăng gấp đôi bằng kỹ thuật cao nhưng chưa thể sớm đưa vào sản xuất vì cần đầu tư lớn khiến giá thành phẩm thiếu sức cạnh tranh. Riêng các hãng chọn hướng tiếp tục cải tiến đèn Halogen thì đến năm 2011 đã đưa ra thị trường các bóng với nhãn mác Halogen Energy Saver,  Halogen ECO. Các bóng đèn này đã tăng HSNL cao hơn 28 - 30% so với BSĐ truyền thống và vì thế đã được Lưỡng viện Hoa kỳ vào 17-12-2011 chấp nhận là đã đạt yêu cầu của đạo luật 2007. Tuy nhiên do luật không cho phép hỗ trợ ngân sách cho sản phẩm mới, thời điểm cưỡng bức thi hành luật đối với bóng 100 w đã phải dời đến tháng 7-2013.

2- Lộ trình của công xưởng thế giới.

            Dựa vào ưu thế nhân công rẻ TQ chủ trương khuyến khích đầu tư nước ngoài để nhanh chóng trở thành nước hàng đầu về sản xuất và xuất khẩu đủ loại bóng đèn . Cụ thể

            - Năm 2007      BSĐ     sx : 4,44 tỉ bóng ;  xk :  2,54 tỉ  (chiếm 57%)   

                                      BCP     sx : 3 tỉ                  xk :  2,1  tỉ  (chiếm 70%)

            - Năm 2010      BSĐ     sx : 3,9   tỉ bóng ;  xk :  2,8  tỉ   (chiếm 72%)  

                                      BCP     sx : 3,85  tỉ            xk :  2,78 tỉ (chiếm 72%)

            Đặc biệt sx bóng đèn LED có sự tăng trưởng vượt bậc, năm 2006 mới chiếm 20% số lượng sx toàn cầu thì đến năm 2010 đã tăng lên 85% và đóng góp 1,03 tỉ US$ vào tổng số 12.2 tỉ US$ doanh thu từ công nghiệp sx bóng đèn.

            Theo kế hoạch 5 năm 2005-2010 TQ dự định đến 2015 mới bắt đầu khai tử BSĐ nhưng ngày 5-11-2011 đột ngột tuyên bố sẽ cấm nhập và bán BSĐ theo lộ trình 5 năm, bắt đầu từ tháng 10-2012 với bóng 100 w để chuyển sang ưu tiên dùng bóng đèn LED. Theo dự tính doanh thu riêng về bóng đèn LED có thể tăng lên 7,6 tỉ US$.

            Như vậy mục tiêu của chiến dịch đã đổi hướng vì theo thời gian sự thổi phồng quá đáng về những ưu điểm của BCP đã không thể che dấu được những thực tế sau đây :

            - Nếu đặt ở không gian hẹp hoặc bật-tắt liên tục tuổi thọ giảm rõ rệt.

            - Chế tạo cần nhiều loại vật liệu, kể cả nguyên tố hiếm, đồng thời lượng chất thải cũng rất lớn (nếu BSĐ thải 8 gam thì BCP thải 128 gam,trong đó 78 g là rác độc hại). Bởi vậy nếu tính toàn bộ năng lượng dùng để khai thác, chế biến nguyên liệu,xử lí chất thải và trong công nghệ chế tạo... thì các nhà KH đã tính BCP phải tốn gấp 10 đến 20 lần BSĐ .

            - Phát tán ô nhiễm thủy ngân là khó tránh.

4 – Lộ trình của Việt nam

            Vào cuối năm 2005 EVN trong kiến nghị trình Chính phủ có đề xuất thay thế hoàn toàn 20 triệu BSĐ bằng BCP với số tiền hỗ trợ gần 570 tỷ đồng từ ngân sách Nhà nước.Khi đó Bộ trưởng CN chủ trì cuộc họp cho là không khả thi nên đã bác bỏ.Do thị trường vẫn còn có nhu cầu về bóng đèn tròn nên BT yêu cầu không thay thế toàn bộ, đến năm 2010 dự tính sẽ vẫn còn khoảng 10 triệu bóng đèn tròn được tiêu thụ.                                  

            Tuy nhiên theo kết quả điều tra đến năm 2010 thực tế vẫn còn khoảng 20 triệu BSĐ được sử dụng trong các hộ gia đình, chủ yếu là người có thu nhập thấp,tiêu thụ khoảng 50 kwh / tháng. Đặc biệt, để khuyến khích TKĐ EVN đã chi 29,1 tỷ đồng cho chương trình gọi là Đổi miễn phí 1 triệu bóng đèn compact cho người nghèo. Xin lưu ý, Đổi chứ không dám Phát, quả là BCP cho không cũng khó!

            Trong bối cảnh đó vào trung tuần tháng 9-2011 CP đã ra Quyết định số 51/2011/QĐ-TTg về việc quy định danh mục phương tiện, thiết bị phải dán nhãn năng lượng, trong đó nêu rõ  không được nhập khẩu, sản xuất và lưu thông loại đèn tròn (đèn sợi đốt) có công suất lớn hơn 60W từ ngày 1/1/2013. Như vậy chỉ còn hơn 2 tháng nữa số phận BSĐ 100 w coi như đã an bài và rồi những hộ nghèo không biết sẽ tính sao đây! Lúc đó nếu EVN còn đoái thương cho đổi miễn phí thì cũng bó tay, và nếu không đủ tiền mua BCP hoặc đèn LED thì làm sao hưởng được điện với giá ưu tiên. Vậy những ai không vô cảm trước lệnh cấm này liệu  có dám đi mua dự trữ vài bóng để thể hiện chút ít tự do của mình không nhỉ ?

N.T.

Tác giả gửi cho NTT blog