Nguyễn Hoàng Đức
Nobel
là một giải thưởng có uy tín bậc nhất thế giới giành cho khoa học và văn học.
Vì thế, trước hết xin chúc mừng tác giả Mạc Ngôn và quốc gia cộng sản Trung
Quốc, sau nữa là nhân dân Trung Quốc đã đoạt giải Nobel văn chương thứ hai sau
giải Nobel thứ nhất giành cho Cao hành Kiện. Tuy nhiên, dù đồng tình hay phản
đối thì mỗi giải Nobel đều để lại bài học cho chúng ta chiêm ngắm và phản tỉnh cả
cái hay lẫn cái dở của nó. Trong bài này, tôi không có ý định tìm tòi những giá
trị mỹ học của văn chương Mạc Ngôn, bởi giá trị mỹ học cũng như tu từ pháp
không phải là cái dễ dàng hiển lộ trong thời gian ngắn được, ngược lại nó đòi
hỏi thời gian lâu dài để thẩm thấu và thẩm định. Nhưng văn học là nhân học! Văn
học là cuộc đời! Vì thế nếu cần phải nhìn ra một bài học về xã hội, thì điều đó
cũng chẳng kém quan trọng hơn bài học về mỹ học. Vả lại cái nhìn về xã hội sẽ
thêm vào cho chúng ta cái gọi là “chân lý là toàn thể”. Và nó càng tạo ra một
đánh giá toàn thể hơn về tầm vóc của tác giả.
Hầu
hết mọi người dường như bất ngờ đến ngã ngửa khi nghe tin Mạc Ngôn nhận giải
Nobel văn học. Bất ngờ bởi trước đó dường như chẳng có dự đoán nào dù phiêu lưu
nhất đã lượn một vòng cua quanh cái tên Mạc Ngôn. Bất ngờ thứ hai mang tính
nguyên lý bất khả biện hộ về việc: giải Nobel
đã bị văng ra quá xa khỏi tôn chỉ mục đích của văn học phổ quát cũng như
chính giải thưởng có tên Nobel. Và bởi sự chệch đường ray tôn chỉ mục đích nhân
văn này, có lẽ lần đầu tiên trên thế giới người ta được đón chào một vương miện
Nobel đội trên đầu một nhà văn “quốc doanh-mậu dịch”, một cốt cán của nền văn
học khét tiếng chuyên chính do Đảng cộng sản Trung Quốc lãnh đạo vẫn đang khư
khư giữ lá cờ quyền lực vi hiến, một thứ bạo quyền còn đang cầm tù Lưu Hiểu Ba
như nhốt một con gà trong chuồng không cho rời khỏi nhà để đi lĩnh giải Nobel
hòa bình năm 2010, và một thứ bạo quyền đã gây ra dăm chục vụ tự thiêu của
người Tây Tạng vì đời sống quá nhiều “tự do” theo kiểu Trung Cộng. Đúng là như
vậy, nhân vật chính Mạc
Ngôn là Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc đã đội lên đầu vương miện Nobel văn học 2012.
“Cái
gì hợp lý thì cái đó tồn tại”, triết gia Hegel nói. Ngay khi tác giả Mạc Ngôn
đoạt giải Nobel, tại Trung Quốc đã ào lên một trào lưu phản đối. Nghệ sĩ Ải Vị
Vị cho rằng, đó là một giải Nobel không thích đáng như: “Trao Giải Nobel Văn học về cho một người xa cách với hiện thực là một
cách làm lạc hậu và vô cảm … Ông ấy có thể là một nhà văn tốt. Nhưng ông ấy
không phải là một nhà trí thức có thể đại diện cho thời nay của Trung Quốc. Trí
thức hiện đại có một quan hệ sâu sắc với hiện thực của đất nước ”. Và “Một nhà văn không trực diện với hiện thực
là một người nói
dối.” (Phan Ba dịch từ Spiegel Online).
Một số người khác thì chỉ trích,
Mạc Ngôn quá thân với chính quyền. thậm chí, có nhiều còn đòi phế truất giải
Nobel giành cho Mạc Ngôn. Đó là dư luận, nó có thể có lý hoặc chưa. Giờ tôi xin
được bàn về việc giải Nobel này đã đi chệch đường ray nguyên lý, cũng như tôn
chỉ mục đích nhân văn của văn chương.
Một nhà văn muốn lớn, trước
hết cũng là điều kiện tiên quyết anh ta phải bất mãn trước hiện thực. Bởi lẽ
cái vẻ đẹp lớn nhất của văn học mà các ngành nghệ thuật khác như âm nhạc, hội
họa không thể có được, theo triết gia Aristote, đó là văn học có thể giành lại
cho con người giá trị công lý. Một con người, một sắc tộc bị oan khiên trước
bạo quyền, thì chỉ có chữ nghĩa, văn học, với các luật sư, thầy cãi, nhà văn,
nhà báo, lời của người làm chứng, và toàn thể sự phản ứng bằng lời của lương
tri mới có thể đem lại công lý cho những người bị oan, hoặc chí ít nó cũng tố
cáo những gì phi lý bất công. Điều này các môn nghệ thuật khác không thể trực tiếp
làm được.
Một nhà văn mà hài lòng với
hiện thực thì anh ta không thể nào muốn hoán cải hiện thực còn đầy rẫy bất công
ở dưới thế này, vì thế bất mãn là nguyên tắc khao khát công lý và hoàn thiện
của nhà văn. Nhà văn bất mãn trước hiện thực bất công. Mà cơ quan bất công lớn
nhất luôn luôn là nhà nước. Bởi vì nhà nước với quân đội, công an, và vô số tổ
chức quyền lực trong tay luôn thường trực để làm ra bất công. Chỉ có nhà nước
có pháp quyền “lý tưởng” mới có thể không bất công. Nhưng nhà nước lý tưởng đó
chưa từng có trên đời mà nó chỉ là cứu cánh để con người hướng tới. Và để có
nhà nước pháp quyền lý tưởng, thì nhà văn là lực lượng hàng đầu cần có sẵn sự
bất mãn thường trực giống như lương tâm luôn thức tỉnh để xây dựng một nhà nước
kiểu mẫu. Sự bất mãn của nhà văn là nguyên tắc thức tỉnh có thể ví như đảng đối
lập trước đảng cầm quyền. Chúng ta chớ có suy nghĩ thiển cận cho rằng đó là sự
chống đối. Người Pháp có câu “người ta chỉ có thể dựa trên những gì chống lại
mình”. Khi người ta tựa lưng vào nghế chính là tựa vào cái phản lại lưng mình.
Vì thế nhiều sự chống đối, đặc biệt sự chống đối cái ác, cái xấu, hay phản động
lại cái ngu si, tham nhũng nhiều khi còn đáng quí hơn nhiều lần cái nhân danh
cách mạng để làm những điều phản tiến bộ, chậm tiến hay giật lùi lịch sử.
‘Trước
sự phản đối của một số người về quyết định trao giải Nobel văn chương cho Mạc Ngôn với lý do ông quá gần
gũi với chính quyền, cơ hồ là phát ngôn viên của một chế độ độc tài
và tàn bạo, Per Wastberg, một thành viên trong Viện Hàn Lâm Thụy Điển phát biểu
trên trang mạng của tờ nhật báo Svenska Dagbladet là Viện không quan tâm đến
quan điểm chính trị của các nhà văn:
“Tất cả các lựa chọn – vốn dựa trên chất lượng văn chương chứ không phải bất cứ
điều gì khác – bao giờ cũng gây ra những tranh cãi nhất định.”’(Tính chính trị của giải Nobel văn chương,
Nguyễn Hưng Quốc)
Văn chương là văn chương, chính trị là chính
trị ư? Hãy xem với trường hợp của đại văn hào Nga Leo Tolstoi một tác giả xuất
sắc thừa xứng đáng với giải Nobel, có phải Hội đồng Nobel đã loại bỏ ông chỉ vì
lý do chính trị ‘ban giám khảo đã bác bỏ đề nghị ấy với lý do
Tolstoy có “tư tưởng thù nghịch một cách hẹp hòi đối với mọi biểu hiện của văn
minh”’ ? (nt). Rồi còn hàng chục trường hợp khác nữa.
Đành rằng Hội đồng Nobel cũng chỉ do con người
dựng nên, người ta có quyền mắc sai lầm như mọi tổ chức con người khác. Chính
trị cũng như vấn đề nhà nước luôn luôn là lý do cao nhất của văn chương bởi lẽ
chính trị liên quan trực tiếp đến quyền Sinh – Tử của mỗi người, và nhà nước
với hệ thống lập pháp, hành pháp hay tư pháp là sức mạnh cũng như giá trị sát
cánh nhất cùng công lý. Xưa nay tôn chỉ mục đích của giải Nobel thường vẫn ưu
tiên những tác phẩm và tác giả dấn thân cho các vấn đề thời sự nóng bỏng, hiện
thực cuộc đời, mong nhắm tới mục đích nhân bản là cứu chuộc những con người bất
công đau khổ khỏi những thế lực bạo hành bất công. Nhưng với giải Nobel giành
cho Mạc Ngôn, đáng tiếc thay Hội đồng Nobel lại quay lưng lại trước những giá
trị truyền thống hay là trao giải nhân bản ngược! Đáng tiếc thay!
Hà Nội 16/10/2012
Tác giả gửi cho NTT blog
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét